در ادامه بحث لوازم و قطعات دوچرخه به آموزش تنطيم شانژمان ميپردازيم . شانژمان وظيفه کنترل و هدايت زنجير را بر روي خودروها به عهده دارد. حتما متوجه شده ايد که با فشردن سردنده (که بر روي فرمان نصب است)، دنده هاي دوچرخه عوض مي شوند تا بتوانيد سرعت هاي مختلف را تجربه کنيد، اما با فشردن سر دنده چه اتفاقي براي شانژمان و زنجير ميوفتد؟
سر دنده (Shifter) به يک کابل متصل است که اين کابل در ادامه مسير خود، به شانژمان وصل مي شود و در واقع راه ارتباطي سردنده و شانژمان است. بنابراين هر دستوري که بر روي سردنده اجرا مي کنيد، توسط کابل به شانژمان منتقل مي شود. در شانژمان يک بازوي متحرک وجود دارد، هر يک از طرفين اين بازو به چرخ دنده کوچکي متصل شده است. وقتي سر دنده را فشار مي دهيد، کابل کشيده شده و بازوي متحرک را به حرکت در مياورد. در اين لحظه چرخ دنده هاي کوچک وارد عمل مي شوند. چرخ دنده بالايي زنجير را روي خودروي مورد نظر قرار مي دهد و چرخ دنده پاييني نيز مسئول کنترل طول زنجير است، تا زنجير از جاي خود خارج نشود. به اين صورت است که با فشردن سر دنده، زنجير بر روي خودروهاي محتلف جا به جا شده و سرعت هاي مختلفي براي دوچرخه سوار فراهم مي شود.
آشنايي با اجزاي شانژمان
همانطور که اشاره شد، شانژمان زنجير را بر روي خودروهاي مختلف جا به جا مي کند. در ساختار شانژمان دو چرخ دنده کوچک قرار دارند. چرخ دنده بالايي که چرخ دنده راهنما (Guide Pulley) ناميده مي شود، مسئول بلند کردن زنجير از خودروي فعلي و انتقال آن به خودروي بعدي است. اگر شانژمان به خوبي تنظيم شده باشد، چرخ دنده راهنما بايد دقيقا زير خودروي مورد نظر قرار بگيرد. چرخ دنده پاييني نيز طول زنجير را کنترل مي کند. کنترل حرکت شانژمان و چرخ دنده بالايي توسط تغييرات کشش کابل صورت مي پذيرد. کشيده شدن کابل موجب حرکت شانژمان در يک مسير شده و نگهدارنده کابل سفت مي شود؛ شل شدن کابل نيز منجر به حرکت شانژمان در جهت مخالف مي شود. کشش کابل توسط وسيله اي به نام بارل (Barrel) کنترل مي شود.
صداي ناشي از تغيير دنده (Shifting) امري طبيعيست، اما ممکن است تغيير دنده با صداهايي بلند و گوش خراش همراه باشد که تشخيص دادن آن از صداي معمولي زنجير به راحتي امکان پذير است. عواملي نظير نوع زنجير يا خودرو، سلامت پوشش آنها، روغنکاري مناسب و... در توليد اينگونه صداها موثرند. در هر حال از صداي زنجير در هنگام تعويض دنده مي توان به عنوان فاکتوري کارآمد در تشخيص تنظيم درست شانژمان استفاده کرد. هر دوچرخه در حالت نرمال صدايي در هنگام حرکت زنجير بر روي خودرو توليد ميکند که به آن صداي پايه (Base Level Noise) مي گويند. اگر صداي ناشي از اين حرکت، بيشتر از صداي پايه باشد نشان دهنده مشکلي در سيستم دنده است. دو پيچ با نام هاي پيچ حد بالا (High Limit Screw) و پيچ حد پايين (Low Limit Screw) بر روي بدنه شانژمان قرار دارند که به ترتيب با حروف H و L بر روي بدنه مشخص شده اند. اما وظيفه اين پيچ ها چيست و منظور از حد بالا و پايين چه مي باشد؟ همانطور که مي دانيد موقعيت خودروها در مرکز چرخ ثابت مي باشد و اين شانژمان است که بايد خود را با موقعيت خودرو تطبيق دهد. بزرگترين و کوچکترين خودرو در واقع مشخص کننده حريم خودروها هستند. بنابراين شانژمان نيز نبايد از اين حريم خارج شود. خارج نشدن شانژمان از اين حريم توسط دو پيچ حد بالا و پايين صورت مي گيرد. منظور از حد بالا زمانيست که زنجير روي کوچکترين خودرو قرار دارد و در واقع تنظيم پيچ حد بالا کمک مي کند تا چرخ دنده راهنما دقيقا زير کوچکترين خودرو قرار گرفته و از اين محدوده خارج نشود. اين مطلب در مورد پيچ حد پايين نيز صادق است با اين تفاوت که پيچ حد پايين محدوده حرکت شانژمان را وقتي که زنجير روي بزرگترين خودرو قرار دارد، تعيين مي کند. توصيه مي شود براي تنظيم پيچ هاي حد بالا و پايين، از سردنده استفاده نکنيد، چون عملکرد سردنده بيشتر تحت الشعاع کشش کابل است و اگر مشکلات کشش کابل نيز در سيستم دنده وجود داشته باشد، تشخيص آن از مشکلات ناشي از عدم تنظيم درست پيچ ها کمي گيج کننده خواهد بود. مي توانيد به جاي استفاده از سردنده، دوچرخه را بر روي پايه نگهدارنده قرار داده و با دست خود کابل را بکشيد تا حرکت سردنده شبيه سازي شود. با اين روش تشخيص مشکلات مربوط به تنظيمات کشش کابل و پيچ هاي تنظيم راحت تر است. قبل از شروع تنظيم پيچ ها، با روش ذکر شده چند بار تعويض دنده را انجام دهيد.